بررسی و مطالعه ی تزئینات معماری دوره ی اشکانی

حکومت اشکانی (225ق.م تا 226م) از مدت دارترین سلسله های پادشاهی دوران تاریخی ایران است که با توجه به کاوش های اندک باستان شناسانه، دارای محوطه های قابل توجهی در داخل مرزهای کنونی ایران و خارج از آن است. اشکانیان که پس از هشتاد سال فرمانروایی یونانیان بر امپراتوری پهناور هخامنشی، بار دیگر آن را به ایرانیان بازگرداندند؛ توانستند علی رغم نفوذ فرهنگی این قوم بیگانه، عناصر ملی – ایرانی را احیاء و یا جنبه های جدیدی از آن را تقدیم تاریخ هنر و معماری بکنند. از این دوره، آثاری معماری و هنری قابل توجهی بدست آمده که در نوع خود بی نظیر است. این آثار علاوه بر آن که به عنوان شیوه ی پارتی در تاریخ معماری معروفند، الگویی جهت ساخت و سازهای ادوار بعد، خصوصاً دوره ی ساسانی گردیدند. هر یک از بناهای مهم و شناخته شده ی دوره اشکانی چه در مرزهای داخلی ایران و چه خارج از آن دارای تزیینات زیبایی هستند که شناخت آنها می تواند باستان شناسان، معماران و مورخین تاریخ هنر را در بازسازی اوضاع فرهنگی – عقیدتی جامعه پارتی، دستاوردها و نوآوری های آنها در زمینه ی معماری، اصول و تزیینات وابسته بدانها یاری کند. شناخت برهم کنش های فرهنگی اشکانیان و یونانیان از دیگر اهداف این پژوهش است که می تواند میزان تاثیر گذاری فرهنگ هلنی را بر جامعه ی آن روزگار ایرانی آشکار سازد. تحقیق حاضر که بر اساس هدف از نوع تحقیقات بنیادی و بر اساس ماهیت و روش از نوع تحقیقات تاریخی است تلاش نموده تا با استفاده از منابع مکتوب و داده های باستانی (مواد فرهنگی) به اهداف و فرضیات مطرح در این پژوهش تحقق بخشد. بر این اساس، هنر و معماری دوره اشکانی را می توان به سه دوره تقسیم نمود. در دوره اول، میزان نفوذ عناصر معماری و تزیینات وابسته به آن از یونانیان بسیار زیاد است. در دوره دوم، این میزان کاهش یافته و سهم ایرانیان با یونانیان برابر می گردد. در دوره سوم نفوذ یونانیان قطع و یک هنر کاملاً ایرانی متولد می گردد. مطالعه ی بناهای اشکانیان نشان داد که تزیینات ساختمانی این دوره به دو گروه: تزیینات داخلی و تزیینات خارجی قابل تقسیم است. از تزیینات خارجی می توان به رواق (porch)، کنج ها/ پستوها، طاق و قوس، طاقنما، صورت نگاره (سردیس)، فریز، ستون، نیم ستون و از تزیینات داخلی به فرسک (رنگ و نقاشی)، گچ بری، تاق، تاقچه و رف، نقوش برجسته گلین و کاشی کاری اشاره کرد. واژگان کلیدی: اشکانیان، یونان، معماری، تزیینات معماری، آثار باستانی